Świdowa (Wasilewska-Świdowa) z Wasilewskich Zofia, pseud. Kobalt (1887—1968), lekarka, działaczka niepodległościowa, żołnierz Armii Krajowej.
Ur. 24 II w Tarnówce (Ternówce) na Podolu w rodzinie ziemiańskiej, była córką Sylwestra Wasilewskiego i Leokadii z Leśniewiczów.
Po ukończeniu gimnazjum w Kijowie podjęła w r. 1909 studia na tamtejszych Wyższych Żeńskich Kursach Medycznych. Działała wówczas w Bratniej Pomocy Akademików Polaków w Kijowie i wchodziła w skład jej zarządu. Po otrzymaniu 13 VI 1917 dyplomu lekarskiego służyła od końca lipca do listopada t.r. jako lekarz w armii rosyjskiej. W lutym 1918 została lekarzem w Polskim Tow. Pomocy Ofiarom Wojny w Kijowie, a w kwietniu t.r. w Światoszynie pod Kijowem. Zaangażowała się w działalność Organizacji Werbunkowo-Agitacyjnej z siedzibą w Kijowie, m.in. przechowywała u siebie ukrywających się żołnierzy byłych Korpusów Polskich, a następnie wysyłała ich na Kubań. Dn. 10 IX sama także wyjechała do Oddziału Polskiego przy Armii Ochotniczej w stanicy Paszkowskiej na Kubaniu i wstąpiła do formującej się tam 4. Dyw. Strzelców gen. Lucjana Żeligowskiego. Zorganizowała szpital dywizyjny, na który zdobywała środki. Opatrywała rannych podczas walk odwrotowych przy opuszczaniu Odessy (4 IV 1919) oraz podczas starć w Besarabii. Z Dywizją przybyła w czerwcu 1919 do kraju. Podjęła działalność w powstałym t.r. Polskim Tow. Czerwonego Krzyża, pomagając repatriantom z ziem rosyjskich. W wojnie polsko-sowieckiej 1920 r. była lekarzem ordynatorem ambulansu w szpitalu polowym 10. DP.
Przydzielona 3 XII 1921 do szpitala garnizonowego w Grodnie, została 1 I 1922 starszym asystentem w II Klinice Chorób Wewnętrznych USB w Wilnie. Od 1 VIII 1925 była ordynatorem Oddz. Tyfusu i Błonicy w Miejskim Szpitalu Zakaźnym na wileńskim Zwierzyńcu. Działała społecznie, m.in. 26 XI 1930 została zastępcą sędziego Wileńsko-Nowogródzkiej Izby Lekarskiej. Jako przewodnicząca wileńskiego oddz. Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet nadzorowała prace podległych mu instytucji: szkoły zawodowej gospodarstwa domowego, stołówki przy ul. Jagiellońskiej, żeńskiego liceum gospodarczego przy ul. Bazyliańskiej oraz bursy dla niezamożnej młodzieży na Antokolu. Kierowała także kursami sanitarnymi zorganizowanego w r. 1938 Pogotowia Wojennego Harcerek w Wilnie.
W okresie drugiej wojny światowej otrzymała Ś. w lutym 1940, od przebywającego we Francji kpt. Jana Hryniewicza, dokumentację do sztandaru Polskich Sił Powietrznych z prośbą, by wykonać go w Wilnie i poświęcić w Ostrej Bramie; zorganizowała wówczas z ks. Kazimierzem Kucharskim konspiracyjny komitet, który pod krypt. Miłość żąda ofiary zajął się zbiórką funduszy i zrealizował projekt (sztandar kanałami dyplomatycznymi dotarł 4 III 1941 do Londynu, obecnie znajduje się w Muz. Sił Powietrznych w Dęblinie). Na zlecenie szefostwa sanitarnego Oddz. IV Sztabu Komendy Okręgu Wileńskiego ZWZ/AK była Ś. w czasie okupacji niemieckiej, pod pseud. Kobalt, konspiracyjnym komendantem Szpitala Zakaźnego w Wilnie, w którym umieściła magazyn sprzętu lekarskiego dla potrzeb ZWZ/AK. Ukrywała w szpitalu (jako chorych na tyfus), a następnie pośredniczyła w przerzucaniu do oddziałów partyzanckich uratowanych z getta Żydów, ludzi z konspiracji oraz młodzież zagrożoną wywózkami; zorganizowała także siatkę przerzutową dla hospitalizowanych jeńców sowieckich. Działała w grupie konspiracyjnej, utworzonej przez pracowników wileńskiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej, która zajmowała się wywożeniem żywych ludzi z miejsc kaźni. Pracowała w Wydz. Zdrowia Publicznego Okręgowej Delegatury Rządu RP na Kraj, współorganizowała akcję niesienia pomocy materialnej i medycznej mieszkańcom Wilna oraz wysyłania paczek dla jeńców w oflagach i stalagach. Wykładała na tajnym Wydz. Lekarskim USB. W czasie walk o Wilno latem 1944 jako jedyny lekarz pozostała z chorymi w piwnicach Szpitala Zakaźnego.
Po zajęciu miasta przez Armię Czerwoną w dalszym ciągu kierowała Ś. szpitalem. W grudniu 1944 została aresztowana przez NKWD. Po zwolnieniu w marcu 1945, pozbawiona mieszkania, zamieszkała w wileńskim klasztorze Bonifratrów i podjęła pracę w ich przychodni. T.r. została ponownie aresztowana; wg niepotwierdzonych informacji była sądzona w związku ze sprawą grupy konspiracyjnej o krypt. AUSZRA (organizacja wywodząca się z rozwiązanej AK). Skazana na pięć lat łagru, była więziona w Prowieniszkach, Moskwie i Wołogdzie.
Po zwolnieniu z więzienia przybyła Ś. w r. 1948 do Polski i zamieszkała na Pomorzu. Dn. 1 I r.n. została przyjęta do Okręgowej Izby lekarskiej w Sopocie. Pracowała w Prewentorium PCK dla Dzieci w Dzierżążnie koło Kartuz, a od r. 1952 w Państw. Sanatorium Przeciwgruźliczym dla Dzieci w Prabutach. W r. 1953 została dyrektorem Państw. Prewentorium Przeciwgruźliczego w Głuchowie koło Chełmży. Zmarła 21 IV 1968, została pochowana 24 IV na Starym Cmentarzu w Chełmży. Była odznaczona m.in. Krzyżem Virtuti Militari V kl., Krzyżem Walecznych, Krzyżem Niepodległości, Złotym Krzyżem Zasługi i Srebrnym Krzyżem Zasługi z mieczami oraz Krzyżem Partyzanckim.
Ś. była zamężna z poślubionym przed r. 1932 Michałem Świdą (1885—1944), synem Adolfa Świdy (zob.), lekarzem internistą, ordynatorem Szpitala Kolejowego w Wilnie, lekarzem-społecznikiem, wiceprezesem Stow. Lekarzy-Polaków w Wilnie i na Prowincji, w czasie okupacji współpracownikiem Wydz. Zdrowia Publicznego Okręgowej Delegatury Rządu RP na Kraj; małżeństwo było bezdzietne.
Wychowankowie Ś-ej z bursy na Antokolu ufundowali poświęconą jej tablicę epitafijną w krużgankach przy kościele św. Antoniego w Warszawie.
Bednarski Z. M., Lekarze Warmii i Mazur 1945—1995. Słownik biograficzny, Olsztyn 1997 I; Harcerki 1939—1945, W. 1988; Słownik biograficzny powiatu toruńskiego, Lubicz 2010 I (fot.); Wileński słownik biograficzny, Bydgoszcz 2002 I; Szulcowie, Cmentarz Ewangelicko-Reformowany; — Baradyn-Żyliński J., Ojczyźnie i przysiędze Hipokratesa zawsze wierni, udział lekarzy Polaków w konspiracji i w walce zbrojnej z okupantem hitlerowskim na północno-wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej, Kielce 1997; Janczak A. R., Miłość żąda ofiary, relikwia „Katoczka” kpt. pil.-obs. Jana III Hryniewicza, sztandar polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii 1940—1992, W. 1992 (fot.); Lewandowska S., Losy wilnian. Zapis rzeczywistości okupacyjnej. Ludzie, fakty, wydarzenia 1939—1945, W. 2004; Murgrabia J., Symbole Wojskowe Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie 1939—1946, W. 1990 s. 37, 117; Niwiński P., Garnizon konspiracyjny miasta Wilna, Tor. 1999 s. 105; Olechnowicz M., Doktor Zofia Wasilewska-Świdowa, „Wil. Rozmaitości” 2001 nr 3 14—15 (fot.); Przybyszewski K., Zawsze z potrzebującymi, „Nowości” 2003 nr 100 (fot.); Tomaszewski L., Wileńszczyzna lat wojny i okupacji 1939—1945, W. 1999; Waleszczuk S., Ku chwale Ojczyzny, czyli zarys dziejów matki chrzestnej sztandaru lotników, w: Oni tworzyli naszą historię. Prace laureatów Wojewódzkiego Konkursu im. gen. bryg. prof. Elżbiety Zawackiej 2009—2013, Red. W. Polak, Tor. 2013; Wollert L., „Cicha Bohaterka — Zofia Wasilewska Świdowa”, w: tamże; Zdrojewska-Kuśmierek M., Zawsze na służbie, „Gaz. Chełmżyńska” 2006 nr 150 s. 4—5; — Dziennik urzędowy Izb lekarskich 1932 nr 8—9 s. 76; Urzędowy spis lekarzy uprawnionych do wykonywania praktyki lekarskiej, lekarzy dentystów, dyplomowanych farmaceutów oraz aptek w Rzeczypospolitej Polskiej, W. 1931 s. 223; Urzędowy spis personelu sanitarnego Min. Opieki Społecznej, W. 1939; Rocznik lekarski RP na r. 1933/4, W. 1933; toż na r. 1936, W. 1936; toż na r. 1938, W. 1938; — „Pol. Gaz. Lek.” 1928 nr 8 s. 151 (dot. męża) „Pam. Wil. Tow. Lek. i Wydz. Lek. USB” R. 7: 1931 z. 1 s. 76; „Skrzydła” 1993 nr 142, 1994 nr 145; — CAW: sygn. KN 4.11.1933, KW 130/W—490; Gł. B. Lek.: Akta Izby Pomor., bez sygn., (fot.); Pow. i Miejska B. Publ. im. J. Prejsa w Chełmży: Dział zbiorów specjalnych (mater. dot. Ś-ej); — Informacje Agnieszki Jaskuły z W. i Elżbiety Wykrzykowskiej z Tor.
Anna Wiekluk-Marianowska